Zašto rode zaobilaze Temnić? – Trećina stanovništva starije od 60 godina

Loša demografska slika Opštine Varvarin rezultat je nekoliko procesa koji su se odvijali u poslednjih 50 godina –  migracija radno sposobnog i reproduktivnog stanovništva ka industrijskim i univerzitetskim centrima, odlazak u inostranstvo, koncentracija – urbanizacija.

Prema podacima Centra za socijalni rad u Varvarinu u ovoj opštini je 2012. godine registrovano samo 107 novorođenih, 2013. godine 108, 2014. 114., a prošle godine 106.

Jedan od najvećih problema u Varvarinu za praćenje demografskih kretanja i trendova je nedostatak jedinstvene statističke evidencije, što potvrđuju i u matičnoj službi u Varvarinu.

– Naša kancelarija pokriva Selo Varvarin, Varvarin, Donji i Gornji Katun, Bošnjane, Maskare, Zalogovac,Parcane, Marenovo, ukupno devet naseljenih mesta. U prošloj, 2015. godini, ukupno je venčano 27 parova, umrle 132 osobe, a rođeno 17 beba koji smo mi upisali. To su lica koja su uglavnom rođena u inostranstvu. – objašnjavaju matičari Blagoje Blažić i Anđelka Jovičić.

Mesna kancelarija u Obrežu pokriva samo ovo naseljeno mesto i u prošloj godini evidentirala je šestoro rođenih, 42 umrla i 21 venčanje. Mesna kancelarija u Bačini zadužena je, pored ovog sela, za Bačinu, Suvaju, Izbenicu, Orašje i Cernicu. U 2015. godini u matičnu knjigu umrlih upisano je 61 lice, u matičnu knjigu venčanih 19, a u matičnu knjigu rođenih 23 lica. Mesna kancelarija u Donjem Krčinu pokriva sela Gornji i Donji Krčin, Toljevac, Mala Kruševica i Pajkovac. U prošloj godini ovde su registrovana samo dva braka, upisane tri bebe i 19 umrlih.

Razlika u zbirnim podacima iz mesnih kancelarija i Centra za socijalni rad je posledica činjenice da se većina žena iz varvarinske opštine porađa u okolnim gradovima ili inostranstvu.

– U službi sam 20 godina, a pre Varvarina radila sam u Obrežu 10 godina. Pamtim da je ranije bilo daleko više sklopljenih brakova iako ovde nemamo registrovana sva venčanja, jer je česta praksa sklapanja brakova u restoranima u Kruševcu i u Paraćinu. – ističe Anđelka Jovičić.

Prema istraživanju „Naselja nerazvijenih područja Srbije“, koje su sprovele Branka Tošić, Vesna Lukić i Marija Ćirković, Varvarin spada u treću kategoriju opština u kojima se broj stanovnika između dva popisa smanjuje do 15 odsto. U istoj grupi su i opštine Brus, Malo Crniće, Krupanj, Doljevac…

Prema rezultatima ovog istraživanja Varvarin je tokom 70-tih i 80-tih godina prošlog veka, iako pretežno ruralna sredina, bio zahvaćen procesom urbanizacije-koncentracije. Prema popisu iz 1971. godine opština je imala 26.143 stanovnika a središte 1.519, što je 5,8 odsto ukupnog stanovništva. Na osnovu rezultata popisa iz 2002. godine Opština Varvarin je imala 20.122 žitelja a središte 2.198 ili 10,9 odsto ukupnog broja stanovnika.

Proces intenzivne migracije stanovništva je započeo još 50-tih i 60-tih godina prošlog veka. U krugu od 40 kilometra od opštine Varvarin formirani su veliki industrijski centri – Kruševac i Jagodina,  što je uslovilo iseljavanje stanovništva sa ruralnog područja, posebno iz graničnih područja. Varvarin nije bio veliki industrijski centar, ali je otvaranje fabrika podstakla kretanje stanovništva ka središtu komune.

Početak 90-tih, ratovi na prostorima bivše Jugoslavije, hiperinflacija, raspad ekonomskog sistema i, početkom ovog veka, pogubna tranzicija, zaustavili su proces koncentracije – urbanizacije.

– Okvirna je računica da je više od 1.000 ljudi ostalo bez posla u tranzicionom periodu koji kod nas još uvek traje – kazao je za CINK Zoran Milenkovic, predsednik opštine Varvarin. – Svojevremeno je INOS upošljavao 1.200 radnika da bi nakon nekoliko „preprodaja“ spao na samo 60. Konfekcija „Temnićanka“ je upošljavala 100 radnika, kombinat „Varvarinsko polje“ 350. Više od 100 ljudi je radilo u pogonu IMK “14.oktobar”. Veliki udarac na privredni milje opštine bilo je i gašenje Turpijare, Hladnjače ili rad sa umanjenim kapacitetima u Fabrici živinskog mesa “Brojler” prethodnih godina.

Broj zaposlenih u Varvarinu na 1.000 stanovnika je 2004. godine iznosio 123, 2007. godine 111, a četiri godine kasnije samo 92 što je najniže u Rasinskom okrugu.

Prema podacima Nacionalne službe za zapošljavanje u februaru 2016. godine u Opštini Varvarin je na posao čekalo 1.296 osoba, od toga 659 žena.

Prosečna neto plata u Varvarinu januara 2016. godine iznosila je 31.670, što je daleko ispod proseka Srbije, 40.443 dinara, i nešto ispod proseka na nivou Rasinskog okruga, 33.638 dinara. Ovi podaci nisu realan pokazatelj, jer proseku najviše doprinose zaposleni u javnim službama, prosveti, zdravstvu, pravosuđu, policiji i lokalnoj samoupravi.

Smanjenje broja zaposlenih utiče i na kvalitet života u opštini. Na popisu 2011. godine u predškolskim ustanovama je bilo samo 276 mališana, a Varvarin je imao jednog lekara na 794 stanovnika, mnogo manje u odnosu na Kruševac, gde jedan lekar dolazi na 330 stanovnika ili siromašnu opštinu Brus, gde je jedan lekar na 572 stanovnika.

Nakon procesa preseljanja u obližnje industrijske gradove i univerzitetske centre usledilo je iseljavanje u inostranstvo, na privremeni rad, koje je započelo u drugoj polovini 60-tih godina da bi vrhunac dostiglo deceniju kasnije. Novi talas iseljavanja van granica Srbije nastao je početkom ratova na prostorima bivše Jugoslavije i traje sve do danas.

Proces iseljavanja promenio je strukturu stanovništa u Opštini Varvarin. Prema rezultatima popisa iz 2011. godine Opština Varvarin ukupno ima 20.378 stanovnika, 17.772 domicilna stanovnika i 2.422 na radu u inostranstvu.
Postoje naselja koja imaju više ljudi na radu u inostranstvu nego u zemlji. Najtipičniji primeri su Suvaja, 277 od ukupno 376 stanovnika, i Izbenica, 570 od 1.068. Od 3.533 žitelja Obreža 580 je na radu u inostranstvu, što je izuzetno visoko postotak, a slična konstatacija važi i za Bačinu koja ima 246 stanovnika na radu u inostranstvu. Pajkovac i Cernica su jedina naselja koja nemaju stanovnike na radu u inostranstvu.

Odlazak mladih ljudi, u reproduktivnoj dobi, kao direktnu posledicu ima smanjenje nataliteta i starenje stanovništva. Zato je, prema podacima popisa 2011. godine, u Opštini Varvarin živelo 2.936 osoba mlađih od 14 godina, 4.209 osoba starosti od 60 do 75 godina, 1.508 starosti od 75 do 85 godina i 195 osoba starijih od 85 godina.  Osobe starije od 60 godina čine skoro trećinu ukupnog stanovništva Opštine Varvarin.