KAKO SPREČITI ZAGAĐENJE JEZERA?: Potreban regionalni sistem upravljanja otpadnim vodama

Vlada Republike Srbije donela je 2015. Uredbu o utvrđivanju Prostornog plana područja posebne namene sliva akumulacije Ćelije.

Time je Prostorni plan, koji sadrži smernice za korišćenje prostora na jezerskom slivu, stupio na snagu. Jednu od značajnih odredaba tog plana predstavlja izgradnja fabrika za prečišćavanje otpadne vode u Brusu i Blacu kao strateški prioritet razvoja.

Pre svega toga, u Kruševcu je 1999. vođen razgovor sa tadašnjim rukovodstvom Zavoda za zaštitu prirode Srbije o mogućnostima stavljanja jezera Ćelije pod neki oblik zaštite prirode. U Srbiji je, u to vreme, jedina veštačka tvorevina pod zaštitom bila Botanička bašta u Beogradu.

“Pregovori između Vodovoda i Zavoda o pokretanju procesa zaštite trajali su od 2001. do 2003. godine, kada je sklopljen ugovor između Opštine Kruševac i Zavoda o finansiranju istraživanja, koja su započela 2004. i završena 2007. godine. Studija “Predeo izuzetnih odlika Ćelije”, koja predstavlja predlog Zavoda za zaštitu prirode za stavljanje jezera pod zaštitu države objavljena je 2009. godine. Glavni argumenti studije, predstavljaju najbolje što jezero Ćelije i njegova okolina sadrže – biološku raznovrsnost od genetske do ekosistemske, značajan broj biljnih i životinjskih taksona i biocenoza u specifičnim i vrlo retkim biotopima, privlačnu geomorfologiju sa objektima geonasleđa, velike površine nenarušenog zemljišta i očuvanih šuma na padinama Jastrepca, velike površine prema Župi koje su potpuno pod tradicionalnom poljoprivredom, specifična estetska pejzažna svojstva i stanicu za barske ptice selice”, podseća  Slobodan Grašić, rukovodilac Službe za mikrobiološku kontrolu kvaliteta vode  Fabrike vode Majdevo.

Po kategorizaciji Međunarodnog saveza za konzervaciju prirode (International Union for Conservation of Nature, IUCN), studija je jezero Ćelije i okolinu svrstala u VI kategoriju, Zaštićeno područje sa održivim korišćenjem prirodnih izvora, a po klasifikaciji u Srbiji, u II kategoriju, Prirodno dobro od velikog značaja. Ukupna površina zaštićenog područja treba da bude oko 40km2 i obuhvata I i II zonu sanitarne zaštite.

U okviru celog područja definisana su tri stepena zaštite. Prvi stepen zaštite predvideo je deltu Rasine sa prvom polovinom Zlatarskog basena i celi Radojkovićki basen. U drugi stepen zaštite svrstani su: suteske Rasine, između Oble glave i Berde u Razbojni i u Zlatarskoj klisuri, kao objekti geonasleđa; sastojina planinske bukve, Fagus moesiaca, na lokalitetu Nišan oko izvorišta Suvajske reke; druga polovina Zlatarskog i celi Vasićki basen i stanište plave breberine, Anemone blanda, u šumi iznad leve obale Vasićkog basena.

Elaborat o zonama sanitarne zaštite jezera Ćelije i studija Predeo izuzetnih odlika Ćelije su međusobno usklađeni i njihovom realizacijom obezbedile bi se temeljna i dugotrajna zaštita jezera Ćelije i kvalitetna voda za piće za buduće naraštaje.

“Sa tim ciljem su preduzete velike aktivnosti Republike Srbije u partnerstvu sa Evropskim institucijama, Gradom Kruševcom i JKP „Vodovod-Kruševac“ na realizaciji projekta izgradnje Postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda Brusa i Blaca. Realizacija ovih projekata se očekuje u bliskoj budućnosti. U februaru 2019. godine Grad Kruševac i opštine Brus, Blace i Aleksandrovac potpisali su Memorandum o razumevanju na zaštiti i održivom korišćenju jezera Ćelije. Ovaj dokument ima za cilj da ukaže na zajednički budući pravac delovanja učesnica na rešavanju pitanja od značaja za sveobuhvatno održivo upravljanje akumulacije Ćelije i vodnim resursima. Krajem prošle godine u Kruševcu održan je sastanak na temu „Regionalizacija javnih komunalnih preduzeća za potrebe izgradnje postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda Brusa i Blaca“, dodaje Slobodan Grašić.

Izgradnja Postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u Kruševcu bio je preduslov za definisanje PPF6 programa – projekta sakupljanja i odvođenja otpadnih voda opština Brusa i Blaca i izgradnja uređaja za prečišćavanje otpadnih voda u ove dve opštine. Ovaj projekat takođe ima za cilj da uspostavi regionalni sistem upravljanja otpadnim vodama. Vrednost ovih projekata iznosi oko 11 miliona evra i obuhvataju izgradnju nove kanalizacione mreže, rekonstrukciju postojeće, kao i atmosferske kanalizacije i izgradnju postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u Brusu i Blacu. Sredstva su obezbeđena donacijom Evropske unije, jer se projekat sprovodi kroz IPA program.

Sa istim ciljem, a u okviru Programa podrške lokalnim samoupravama na putu ka EU- “Unapređenje kvaliteta usluga, dijaloga zainteresovanih strana i efikasnosti lokalne administracije”, Grad Kruševac i JKP „Vodovod-Kruševac“ učestvuju u realizaciji projekta „Unapređenje implementacije integralnog upravljanja vodama akumulacije Ćelije u skladu sa principima održivog razvoja“. Program finansira Vlada Švedske, a sprovodi Stalna konferencija gradova i opština Srbije u partnerstvu sa Švedskom asocijacijom lokalnih vlasti i regiona.

“Na kraju realizacije projekta, koji će trajati tri godine, očekuju se sledeći rezultati: izrađen Regionalni akcioni plan za zaštitu jezera „Ćelije“, izrađen Program upravljanja otpadom za akumulaciju „Ćelije“, poboljšani kapaciteti uprave i uspostavljena struktura za implementaciju metodologije CAF-a u JKP „Vodovod-Kruševac“, izrađen i implementiran Komunikacioni plan za informisanje javnosti na regionalnom i lokalnom nivou, kao i pripremljen i distribuiran Vodič za održivo korišćenje akumulacije „Ćelije“.

Na očuvanju i unapređenju životne sredine u području akumulacije Ćelije JKP “Vodovod-Kruševac“ kontinuirano sprovodi niz aktivnosti. Pored obavljanja monitoringa kvaliteta vode u akumulaciji, JKP “Vodovod – Kruševac” u saradnji sa Nacionalnom službom za zapošljavanje svake godine realizuje i javne radove, počev od 2009. godine. Angažovanjem radnika kroz javne radove obavlja se uklanjanje čvrstog otpada sa vode i sa obala jezera. Na taj način se presecaju putevi zagađenja vode u jezeru i podiže ekološka svest svih korisnika jezera Ćelije i stanovnika okolnih sela. U prethodnim godinama, tokom sprovođenja Javnog rada, u proseku se skupi od 3.000 do 6.000 džakova čvrstog otpada sa vode i obala jezera Ćelije, i sanira se više divljih deponija na obali”, ističe Slobodan Grašić, rukovodilac Službe za mikrobiološku kontrolu kvaliteta vode Fabrike vode u Majdevu.